Ga naar hoofdinhoud

Het onderduikverleden van Brunssum in een notendop

Joodse kinderen en volwassenen, mensen die wilden ontkomen aan de Arbeitseinsatz (verplichte tewerkstelling in Duitsland), gedeserteerde Duitse soldaten en anderen (waaronder ook verzetsmensen) hebben in Brunssum ondergedoken gezeten. Grotendeels van begin 1943 tot aan de bevrijding van Brunssum op 19 september 1944. Voor zover bekend hebben alle onderduikers de oorlog overleefd. Niemand is opgepakt of vermoord. Dit is de reden waarom Brunssum geen Stolpersteine heeft, wat het onderduikverleden van Brunssum uniek maakt.
De Joodse kinderen werden door het verzet – vooral de NV Groep – vanuit Amsterdam naar Brunssum gebracht. De volwassenen kwamen veelal door de talrijke particuliere verzetsinitiatieven naar Brunssum. In totaal hebben zo’n 400 à 500 personen in Brunssum ondergedoken gezeten, op een bevolking van ± 17.000 inwoners. Onderduikers werden vaak, voor eigen veiligheid en veiligheid van het gastgezin, verplaatst (zowel binnen Brunssum als daarbuiten, soms zelfs naar andere provincies). Gemiddeld gebeurde dit vier keer per persoon. Dit betekent dat een groot deel van de Brunssumse huishoudens betrokken was bij dit onderduikverhaal.

De urgentie

Brunssum met haar verhaal van de eigen leefgemeenschap tijdens WOII bevat unieke informatie en historisch belangrijke locaties. Deze herbergen de verhalen van moed, medemenselijkheid en solidariteit. Verhalen die ons inspireren en motiveren een verdraagzame op vrijheid gestoelde samenleving te koesteren, te verbeteren en uit te dragen. Veel van deze kennis en locaties verdwijnt zienderogen. Simpelweg omdat medeburgers met hun levensverhalen ons ontvallen. Historische locaties verdwijnen die de verhalen visualiseren. Daarom is het zeker in deze tijd cruciaal dat deze rijkdommen behouden blijven. Nu kan het nog voordat het te laat is.

Onze missie

Het verhaal van Brunssum is een verhaal van hoop. Omdat Brunssum bewijst dat het wél kan, mits er een keuze voor medemenselijkheid wordt gemaakt. Een keuze voor het goede. Onder het motto: Jouw keuze doet ertoe! zoeken we actief de dialoog met jongeren en de huidige generaties.

Daarnaast zijn we nog steeds op zoek naar verhalen over de onderduik. We brengen alle verhalen en feiten onder in ons Brunssums Onderduikarchief. We delen deze data met het team van Mapping Hiding Places en de VU Amsterdam.

Ons doel is om mensen te laten beseffen dat keuzes ertoe doen, dat hun eigen keuzes ertoe doen, ook vandaag de dag.

Onze aanpak

We gaan uit van drie pijlers:

BRUNSSUMS ONDERDUIKARCHIEF – Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft de gemeenschap in Brunssum gekozen voor medemenselijkheid door honderden onderduikers, waaronder veel Joodse kinderen, te laten onderduiken. Allen hebben de oorlog overleefd. De namen en adressen van de gastgezinnen en onderduikers worden, in samenwerking met de VU Amsterdam en de Anne Frank Stichting, ondergebracht in het Europese project Mapping Hiding Places.

VRIJHEID en EDUCATIE – Met educatieve projecten, lespakketten en presentaties richten we ons op de jongeren in Brunssum, de omliggende regio en Euregio. Er zijn twee documentaires beschikbaar en een wandelroute langs historische onderduikplekken.

VERHALEN VAN HOOP – Verhalen zijn het bewijs dat keuzes ertoe doen. Die verhalen mogen verteld worden. Daarnaast zijn er, in en rond Brunssum, tal van plekken die herinneren aan de moedige keuzes die de inwoners van Brunssum hebben gemaakt in de Tweede Wereldoorlog.
Ons doel is om deze plekken – waar nodig – in ere te herstellen. Sommige locaties kunnen een bezinningsplek worden of op een andere manier onderdeel worden van het cultureel erfgoed van Brunssum.